Περίληψη: Μπορεί να φαίνεται περίεργο το ότι οι διαπραγματεύσεις τής περασμένης εβδομάδας με το Ιράν σκόνταψαν σε ένα νομικίστικο ερώτημα σχετικά με το δικαίωμα της Ισλαμικής Δημοκρατίας να εμπλουτίζει ουράνιο. Αλλά, παίζονται πολύ περισσότερα από τη νομική σημειολογία. Το υποτιθέμενο πυρηνικό δικαίωμα του Ιράν ήταν πάντα μια περίληψη για το πραγματικό ζήτημα της διαμάχης.
του Gary Samore
Κρίνοντας από τις αναφορές στον Τύπο, ο πιο πρόσφατος γύρος διαπραγματεύσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν αντιπαλεύει με το ζήτημα του κατά πόσον η Ισλαμική Δημοκρατία έχει το δικαίωμα να εμπλουτίζει ουράνιο στο πλαίσιο της Συνθήκης Μη Διασποράς (NPT) [πυρηνικών όπλων] στην οποία το Ιράν είναι συμβαλλόμενο μέρος. Μπορεί να φαίνεται περίεργο ότι αυτό το εσωστρεφές ερώτημα αποτελεί εμπόδιο σε αυτήν την υψηλή διπλωματία. Στο κάτω-κάτω, κάθε συμφωνία που θα πετύχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν είτε θα επιτρέψει στη χώρα να συνεχίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου είτε όχι. Το αν έχει το δικαίωμα να το πράξει φαίνεται σημειολογικό.
Στην πραγματικότητα, το δικαίωμα του Ιράν να εμπλουτίζει ουράνιο ήταν στο επίκεντρο των πυρηνικών διαπραγματεύσεων την τελευταία δεκαετία, και αξίζει την κεντρική θέση του στις σημερινές συνομιλίες. Βάζοντας στο πλάι θέματα νομικής θεωρίας, το δικαίωμα εμπλουτισμού έχει γίνει μια περίληψη για το πραγματικό κεντρικό ζήτημα στις διαπραγματεύσεις - εάν το Ιράν θα έχει την δυνατότητα να διατηρήσει μια επιλογή
πυρηνικών όπλων ως μέρος ενός πυρηνικού προγράμματος που θα εξελίσσεται σύμφωνα με διεθνείς διασφαλίσεις.
Το αν η Συνθήκη εγγυάται στους υπογράφοντες ότι έχουν δικαίωμα εμπλουτισμού είναι μια μακροχρόνια διαμάχη μεταξύ των συμβαλλομένων στην Συνθήκη. Η NPT δεν χρησιμοποιεί αυτή τη φράση, αλλά στο άρθρο IV του κειμένου αναφέρεται ότι «τίποτα στην παρούσα συνθήκη δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως θίγουσα το αναφαίρετο δικαίωμα όλων των συμβαλλομένων μερών τής Συνθήκης να αναπτύσσουν έρευνα, παραγωγή και χρήση πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς, χωρίς διακρίσεις και σύμφωνα με τα άρθρα Ι και ΙΙ της παρούσας Συνθήκης».
Το Ιράν και πολλοί άλλοι συμβαλλόμενοι στην NPT (όπως η Κίνα, η Γερμανία και Ρωσία) έχουν ερμηνεύσει την NPT ως εγγύηση για το δικαίωμα του συμβαλλομένου να αναπτύξει εμπλουτισμό για «ειρηνικούς σκοπούς» σύμφωνα με τις διασφαλίσεις τής Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency, IAEA). Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο υποστηρίζουν ότι η συνθήκη δεν εγγυάται το δικαίωμα για εμπλουτισμό, μόνο ένα δικαίωμα για «ειρηνικές χρήσεις τής πυρηνικής ενέργειας», χωρίς να διευκρινίζει τι ακριβώς θα μπορούσε να περιλαμβάνει. (Από την πλευρά της, η Ουάσιγκτον από παλιά υποστήριζε ότι ο εμπλουτισμός πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «ευαίσθητη» πυρηνική τεχνολογία, πράγμα που σημαίνει ότι περιλαμβάνει την άμεση παραγωγή σχάσιμου υλικού που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για πολεμικούς ή ειρηνικούς σκοπούς, και ως εκ τούτου αποτελεί μια εγγενή απειλή για τις προσπάθειες μη διάδοσης. Ως αποτέλεσμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες γενικά προσπάθησαν να αποτρέψουν την εξάπλωση της τεχνολογίας εμπλουτισμού σε άλλες χώρες, ακόμα και για ειρηνικούς σκοπούς). Φυσικά, ελλείψει δικαστηρίου που να είναι αρμόδιο να διαιτητεύει διαφορές σχετικά με τα νοήματα της NPT, είναι αδύνατο να επιλυθεί το νομικό ζήτημα.
Αλλά, στην περίπτωση των ιρανικών πυρηνικών διαπραγματεύσεων, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι εταίροι τους έχουν ένα επιπλέον επιχείρημα - ότι τα δικαιώματα του Ιράν βάσει της NPT (ό, τι κι αν μπορεί να είναι αυτά) έχουν υπερκεραστεί από πολυάριθμα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ από το 2005, τα οποία απαιτούν από το Ιράν να αναστείλει τις δραστηριότητες εμπλουτισμού και επανεπεξεργασίας μέχρι «να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στην καθαρά ειρηνική φύση τού πυρηνικού προγράμματος του Ιράν». Από την άποψη αυτή, το Συμβούλιο Ασφαλείας τού ΟΗΕ - βάσει τής εντολής του να διατηρεί την διεθνή ειρήνη και ασφάλεια - έχει την εξουσία και την ευθύνη να απαιτήσει από τα κράτη-μέλη να λαμβάνουν μέτρα για να συμμορφώνονται με την Συνθήκη και να προλαμβάνουν την διάδοση πυρηνικών όπλων. Οι αποφάσεις δεν αναφέρουν συγκεκριμένα το πόσο καιρό θα διαρκέσει μια τέτοια αναστολή, πώς θα πρέπει να τερματιστεί και τι είδους πυρηνικό πρόγραμμα θα επιτρέπεται στο Ιράν μετά την αναστολή.
Από την πλευρά του, το Ιράν απορρίπτει τη νομιμότητα των ψηφισμάτων τού Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Υποστηρίζει ότι η ΙΑΕΑ έκανε λάθος με το να παραπέμψει το ζήτημα των πυρηνικών του Ιράν στο Συμβούλιο Ασφαλείας το 2005, αφότου το Συμβούλιο των Διοικητών (στμ: του Συμβουλίου Ασφαλείας) διαπίστωσε ότι το Ιράν είχε πραγματοποιήσει πυρηνικές δραστηριότητες «ασυμβίβαστες» με τις υποχρεώσεις του βάσει της NPT. (Σύμφωνα με την Χάρτα της IAEA, το Συμβούλιο των Διοικητών υποχρεούται να αναφέρει «μη συμμόρφωση» με τις διασφαλίσεις τής IAEA στο Συμβούλιο Ασφαλείας τού ΟΗΕ για περαιτέρω δράση. Το ψήφισμα του 2005 για το Ιράν χρησιμοποιεί τον όρο «ασυνεπές» αντί για «μη συμμόρφωση», κάτι που, όπως υποστηρίζει το Ιράν, κάνει την παραπομπή του παράνομη).
Φυσικά, οι νομικές διαφορές δεν θα είχαν τόσο μεγάλη σημασία αν ο κόσμος εμπιστευόταν το Ιράν ότι θα διατηρήσει ένα σημαντικό πρόγραμμα εμπλουτισμού χωρίς να το χρησιμοποιήσει για την παραγωγή πυρηνικών όπλων. Το Ιράν υποστηρίζει ότι το δικαίωμά του για εμπλουτισμό σημαίνει ότι πρέπει να συνεχίσει τον εμπλουτισμό σε βιομηχανική κλίμακα, ικανό να παράγει αρκετό χαμηλά εμπλουτισμένο ουράνιο για να τροφοδοτήσει έναν πυρηνικό αντιδραστήρα ελαφρού ύδατος, όπως ο ρωσικής κατασκευής Bushehr. (Παρ’ όλο που η Ρωσία έχει συμβόλαιο να παρέχει καύσιμο για όλη την διάρκεια ζωής τού αντιδραστήρα, το Ιράν υποστηρίζει ότι πρέπει να έχει εφεδρική ποσότητα πυρηνικού καυσίμου, για την περίπτωση που η Ρωσία δεν μπορεί να παραδώσει). Καθώς οι πυρηνικοί αντιδραστήρες απαιτούν πολύ περισσότερο εμπλουτισμένο ουράνιο από τα πυρηνικά όπλα - είναι θέμα τόνων έναντι κιλών - μια μονάδα εμπλουτισμού βιομηχανικής κλίμακας θα προσδώσει στο Ιράν μια πιθανή διέξοδο για πυρηνικά όπλα.
Σύμφωνα με ένα σενάριο «διαφυγής», το Ιράν θα μπορούσε να μετατρέψει γρήγορα την εγκατάσταση παραγωγής ουρανίου χαμηλού βαθμού εμπλουτισμού για καύσιμο αντιδραστήρα σε παραγωγή ουρανίου υψηλού βαθμού εμπλουτισμού κατάλληλο για όπλα. Ο χρόνος που θα χρειαζόταν στο Ιράν για να γίνει πυρηνική δύναμη - μετρημένος από το πόσο καιρό θα χρειαστεί για να παράξει ουράνιο κατάλληλο για μια και μόνη πυρηνική βόμβα σε ένα δεδομένο εργοστάσιο - υπόκειται σε διάφορα τεχνικές προϋποθέσεις και αβεβαιότητες, αλλά σαφώς μια βιομηχανικής κλίμακας εγκατάσταση εμπλουτισμού με δεκάδες χιλιάδες μηχανήματα φυγοκέντρησης θα δημιουργήσει για το Ιράν την δυνατότητα να αποκτήσει μια βόμβα πριν μπορέσει ο οποιοσδήποτε να κάνει τίποτα γι’ αυτό. Σύμφωνα με ένα σενάριο «υπεκφυγής», το οποίο είναι πιο πιθανό, το Ιράν θα μπορούσε να επιδιώξει να δημιουργήσει μυστικές εγκαταστάσεις εμπλουτισμού για την κατασκευή πυρηνικών όπλων στα κρυφά, αντιμετωπίζοντας μικρότερο κίνδυνο ανίχνευσης και προληπτικής δράσης πριν να είναι πολύ αργά. Μια βιομηχανικής κλίμακας εγκατάσταση εμπλουτισμού θα βοηθήσει σε αυτό, επίσης. Το Ιράν θα μπορούσε να εκτρέψει μέρος των πόρων που προορίζονται για την μεγάλη εγκατάσταση σε μια μικρότερη συγκεκαλυμμένη μονάδα. Θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιήσει την δικαιολογία τής επίσημης εγκατάστασης για την ανάπτυξη πιο προηγμένων και ισχυρών τύπων μηχανών φυγοκέντρησης. Η IAEA έχει μια σειρά από τρόπους για να προσπαθήσει να ανιχνεύσει συγκεκαλυμμένες εγκαταστάσεις, αλλά σε γενικές γραμμές, όσο μεγαλύτερες είναι οι εμφανείς εγκαταστάσεις, τόσο πιο δύσκολο είναι να ανιχνεύσει το αν την εξαπατούν.
Για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους εταίρους τους, αυτά τα σενάρια είναι πολύ πιθανά. Πιστεύουν ότι ο κύριος σκοπός τού προγράμματος εμπλουτισμού του Ιράν είναι να δημιουργήσει μια δυνατότητα για την παραγωγή πυρηνικών όπλων. Ως εκ τούτου, ο πρωταρχικός στόχος τους είναι να περιορίσουν την φυσική ικανότητα του ιρανικού προγράμματος εμπλουτισμού, έτσι ώστε το Ιράν να μην μπορεί να παράγει πυρηνικά όπλα και για να εξασφαλιστεί ότι, υπό την προσεκτική παρακολούθηση των διεθνών επιθεωρητών, κάθε εμπλουτισμός που θα κάνει το Ιράν θα γίνεται αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς.
Με αυτή την έννοια, δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι διαπραγματεύσεις τής περασμένης εβδομάδας χτύπησαν σε έναν τοίχο. Για χρόνια, οι πυρηνικές διαπραγματεύσεις έχουν κολλήσει σε αυτό ακριβώς το σημείο: νομικοί όροι που καμουφλάρουν το κεντρικό ζήτημα των διαπραγματεύσεων. Οι «Μόνιμοι 5 συν 1» (οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, η Κίνα, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία) πιστεύουν ότι το Ιράν επιδιώκει να αποκτήσει την δυνατότητα για πυρηνικά όπλα, και το Ιράν αρνείται να δεχτεί την υποχρέωσή του να συμμορφωθεί με τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Θεωρητικά, θα πρέπει να είναι δυνατός ένας συμβιβασμός στο θέμα τού εμπλουτισμού. Οι Μόνιμοι 5 συν 1 και το Ιράν θα μπορούσαν να συμφωνήσουν σε μια τελική συμφωνία που θα επιτρέψει στο Ιράν να διατηρήσει το εγχώριο πρόγραμμα εμπλουτισμού, αλλά να επιβάλλουν πρακτικά όρια στο μέγεθος και το πεδίο εφαρμογής του, έτσι ώστε το Ιράν να μην μπορεί να παράγει γρήγορα μεγάλες ποσότητες ουρανίου για στρατιωτική χρήση. Η συμφωνία θα περιλαμβάνει, επίσης, πρόσθετα μέτρα ελέγχου που θα ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο διαφυγής ή υπεκφυγής. Το Ιράν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι το δικαίωμά του να εμπλουτίζει ουράνιο έγινε σεβαστό, αλλά έχει επιλέξει να περιορίσει την άσκηση των δικαιωμάτων του για να παράσχει εγγυήσεις ότι το πυρηνικό του πρόγραμμα είναι αποκλειστικά ειρηνικό. Για να αποδεχθεί μια τέτοια συμφωνία, όμως, η Τεχεράνη θα πρέπει να πάρει μια στρατηγική απόφαση να εγκαταλείψει (τουλάχιστον για την ώρα) τις προσπάθειές της να αποκτήσει πυρηνικά όπλα ως αντάλλαγμα για την ολοκληρωμένη ανακούφισή της από τις κυρώσεις.
Οι αισιόδοξοι πιστεύουν ότι η πίεση των οικονομικών κυρώσεων - η οποία επέφερε την εκλογή τού προέδρου Χασάν Ρουχανί και την προθυμία τού Ιράν να διαπραγματευτεί εξ αρχής - μπορεί να έχει οδηγήσει ήδη σε μια τέτοια στρατηγική στροφή. Είναι πιο πιθανό, ωστόσο, ότι το Ιράν προσφέρει μόνο ελιγμούς τακτικής για να επιβραδύνει ή να περιορίσει ορισμένα στοιχεία τού πυρηνικού του προγράμματος με την ελπίδα να αρθούν οι κυρώσεις χωρίς ουσιαστικά να θυσιάσει τον μακροπρόθεσμο στόχο του για απόκτηση πυρηνικών όπλων. Επιδιώκοντας μια σταδιακή προσέγγιση για την εξάλειψη των δυνατοτήτων τού Ιράν για πυρηνικά όπλα, οι 5 + 1 έχουν δηλώσει ότι είναι έτοιμοι να δεχθούν ένα μεταβατικό στάδιο που επιβραδύνει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν με αντάλλαγμα την περιορισμένη άρση των κυρώσεων, ελπίζοντας να διατηρήσουν επαρκή μόχλευση των κυρώσεων (και την απειλή μελλοντικών κυρώσεων) ώστε τελικά να αναγκάσουν το Ιράν να αποδεχθεί μεγαλύτερα όρια και παρεμβατική παρακολούθηση.
Το εάν οι διαπραγματευτές μπορούν να συμφωνήσουν σε μια τέτοια τελική κατάσταση είναι αμφισβητήσιμο: δεν υπάρχουν ενδείξεις επί του παρόντος ότι ο ανώτατος ηγέτης Αλί Χαμενεΐ είναι διατεθειμένος να εγκαταλείψει τις φιλοδοξίες τού Ιράν για πυρηνικά όπλα. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και μια ενδιάμεση συμφωνία είναι προτιμότερη από την συνεχιζόμενη επέκταση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν προς ένα πυρηνικό όπλο.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
του Gary Samore
Κρίνοντας από τις αναφορές στον Τύπο, ο πιο πρόσφατος γύρος διαπραγματεύσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν αντιπαλεύει με το ζήτημα του κατά πόσον η Ισλαμική Δημοκρατία έχει το δικαίωμα να εμπλουτίζει ουράνιο στο πλαίσιο της Συνθήκης Μη Διασποράς (NPT) [πυρηνικών όπλων] στην οποία το Ιράν είναι συμβαλλόμενο μέρος. Μπορεί να φαίνεται περίεργο ότι αυτό το εσωστρεφές ερώτημα αποτελεί εμπόδιο σε αυτήν την υψηλή διπλωματία. Στο κάτω-κάτω, κάθε συμφωνία που θα πετύχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν είτε θα επιτρέψει στη χώρα να συνεχίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου είτε όχι. Το αν έχει το δικαίωμα να το πράξει φαίνεται σημειολογικό.
Στην πραγματικότητα, το δικαίωμα του Ιράν να εμπλουτίζει ουράνιο ήταν στο επίκεντρο των πυρηνικών διαπραγματεύσεων την τελευταία δεκαετία, και αξίζει την κεντρική θέση του στις σημερινές συνομιλίες. Βάζοντας στο πλάι θέματα νομικής θεωρίας, το δικαίωμα εμπλουτισμού έχει γίνει μια περίληψη για το πραγματικό κεντρικό ζήτημα στις διαπραγματεύσεις - εάν το Ιράν θα έχει την δυνατότητα να διατηρήσει μια επιλογή
πυρηνικών όπλων ως μέρος ενός πυρηνικού προγράμματος που θα εξελίσσεται σύμφωνα με διεθνείς διασφαλίσεις.
Το αν η Συνθήκη εγγυάται στους υπογράφοντες ότι έχουν δικαίωμα εμπλουτισμού είναι μια μακροχρόνια διαμάχη μεταξύ των συμβαλλομένων στην Συνθήκη. Η NPT δεν χρησιμοποιεί αυτή τη φράση, αλλά στο άρθρο IV του κειμένου αναφέρεται ότι «τίποτα στην παρούσα συνθήκη δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως θίγουσα το αναφαίρετο δικαίωμα όλων των συμβαλλομένων μερών τής Συνθήκης να αναπτύσσουν έρευνα, παραγωγή και χρήση πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς, χωρίς διακρίσεις και σύμφωνα με τα άρθρα Ι και ΙΙ της παρούσας Συνθήκης».
Το Ιράν και πολλοί άλλοι συμβαλλόμενοι στην NPT (όπως η Κίνα, η Γερμανία και Ρωσία) έχουν ερμηνεύσει την NPT ως εγγύηση για το δικαίωμα του συμβαλλομένου να αναπτύξει εμπλουτισμό για «ειρηνικούς σκοπούς» σύμφωνα με τις διασφαλίσεις τής Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency, IAEA). Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο υποστηρίζουν ότι η συνθήκη δεν εγγυάται το δικαίωμα για εμπλουτισμό, μόνο ένα δικαίωμα για «ειρηνικές χρήσεις τής πυρηνικής ενέργειας», χωρίς να διευκρινίζει τι ακριβώς θα μπορούσε να περιλαμβάνει. (Από την πλευρά της, η Ουάσιγκτον από παλιά υποστήριζε ότι ο εμπλουτισμός πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «ευαίσθητη» πυρηνική τεχνολογία, πράγμα που σημαίνει ότι περιλαμβάνει την άμεση παραγωγή σχάσιμου υλικού που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για πολεμικούς ή ειρηνικούς σκοπούς, και ως εκ τούτου αποτελεί μια εγγενή απειλή για τις προσπάθειες μη διάδοσης. Ως αποτέλεσμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες γενικά προσπάθησαν να αποτρέψουν την εξάπλωση της τεχνολογίας εμπλουτισμού σε άλλες χώρες, ακόμα και για ειρηνικούς σκοπούς). Φυσικά, ελλείψει δικαστηρίου που να είναι αρμόδιο να διαιτητεύει διαφορές σχετικά με τα νοήματα της NPT, είναι αδύνατο να επιλυθεί το νομικό ζήτημα.
Αλλά, στην περίπτωση των ιρανικών πυρηνικών διαπραγματεύσεων, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι εταίροι τους έχουν ένα επιπλέον επιχείρημα - ότι τα δικαιώματα του Ιράν βάσει της NPT (ό, τι κι αν μπορεί να είναι αυτά) έχουν υπερκεραστεί από πολυάριθμα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ από το 2005, τα οποία απαιτούν από το Ιράν να αναστείλει τις δραστηριότητες εμπλουτισμού και επανεπεξεργασίας μέχρι «να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στην καθαρά ειρηνική φύση τού πυρηνικού προγράμματος του Ιράν». Από την άποψη αυτή, το Συμβούλιο Ασφαλείας τού ΟΗΕ - βάσει τής εντολής του να διατηρεί την διεθνή ειρήνη και ασφάλεια - έχει την εξουσία και την ευθύνη να απαιτήσει από τα κράτη-μέλη να λαμβάνουν μέτρα για να συμμορφώνονται με την Συνθήκη και να προλαμβάνουν την διάδοση πυρηνικών όπλων. Οι αποφάσεις δεν αναφέρουν συγκεκριμένα το πόσο καιρό θα διαρκέσει μια τέτοια αναστολή, πώς θα πρέπει να τερματιστεί και τι είδους πυρηνικό πρόγραμμα θα επιτρέπεται στο Ιράν μετά την αναστολή.
Από την πλευρά του, το Ιράν απορρίπτει τη νομιμότητα των ψηφισμάτων τού Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Υποστηρίζει ότι η ΙΑΕΑ έκανε λάθος με το να παραπέμψει το ζήτημα των πυρηνικών του Ιράν στο Συμβούλιο Ασφαλείας το 2005, αφότου το Συμβούλιο των Διοικητών (στμ: του Συμβουλίου Ασφαλείας) διαπίστωσε ότι το Ιράν είχε πραγματοποιήσει πυρηνικές δραστηριότητες «ασυμβίβαστες» με τις υποχρεώσεις του βάσει της NPT. (Σύμφωνα με την Χάρτα της IAEA, το Συμβούλιο των Διοικητών υποχρεούται να αναφέρει «μη συμμόρφωση» με τις διασφαλίσεις τής IAEA στο Συμβούλιο Ασφαλείας τού ΟΗΕ για περαιτέρω δράση. Το ψήφισμα του 2005 για το Ιράν χρησιμοποιεί τον όρο «ασυνεπές» αντί για «μη συμμόρφωση», κάτι που, όπως υποστηρίζει το Ιράν, κάνει την παραπομπή του παράνομη).
Φυσικά, οι νομικές διαφορές δεν θα είχαν τόσο μεγάλη σημασία αν ο κόσμος εμπιστευόταν το Ιράν ότι θα διατηρήσει ένα σημαντικό πρόγραμμα εμπλουτισμού χωρίς να το χρησιμοποιήσει για την παραγωγή πυρηνικών όπλων. Το Ιράν υποστηρίζει ότι το δικαίωμά του για εμπλουτισμό σημαίνει ότι πρέπει να συνεχίσει τον εμπλουτισμό σε βιομηχανική κλίμακα, ικανό να παράγει αρκετό χαμηλά εμπλουτισμένο ουράνιο για να τροφοδοτήσει έναν πυρηνικό αντιδραστήρα ελαφρού ύδατος, όπως ο ρωσικής κατασκευής Bushehr. (Παρ’ όλο που η Ρωσία έχει συμβόλαιο να παρέχει καύσιμο για όλη την διάρκεια ζωής τού αντιδραστήρα, το Ιράν υποστηρίζει ότι πρέπει να έχει εφεδρική ποσότητα πυρηνικού καυσίμου, για την περίπτωση που η Ρωσία δεν μπορεί να παραδώσει). Καθώς οι πυρηνικοί αντιδραστήρες απαιτούν πολύ περισσότερο εμπλουτισμένο ουράνιο από τα πυρηνικά όπλα - είναι θέμα τόνων έναντι κιλών - μια μονάδα εμπλουτισμού βιομηχανικής κλίμακας θα προσδώσει στο Ιράν μια πιθανή διέξοδο για πυρηνικά όπλα.
Σύμφωνα με ένα σενάριο «διαφυγής», το Ιράν θα μπορούσε να μετατρέψει γρήγορα την εγκατάσταση παραγωγής ουρανίου χαμηλού βαθμού εμπλουτισμού για καύσιμο αντιδραστήρα σε παραγωγή ουρανίου υψηλού βαθμού εμπλουτισμού κατάλληλο για όπλα. Ο χρόνος που θα χρειαζόταν στο Ιράν για να γίνει πυρηνική δύναμη - μετρημένος από το πόσο καιρό θα χρειαστεί για να παράξει ουράνιο κατάλληλο για μια και μόνη πυρηνική βόμβα σε ένα δεδομένο εργοστάσιο - υπόκειται σε διάφορα τεχνικές προϋποθέσεις και αβεβαιότητες, αλλά σαφώς μια βιομηχανικής κλίμακας εγκατάσταση εμπλουτισμού με δεκάδες χιλιάδες μηχανήματα φυγοκέντρησης θα δημιουργήσει για το Ιράν την δυνατότητα να αποκτήσει μια βόμβα πριν μπορέσει ο οποιοσδήποτε να κάνει τίποτα γι’ αυτό. Σύμφωνα με ένα σενάριο «υπεκφυγής», το οποίο είναι πιο πιθανό, το Ιράν θα μπορούσε να επιδιώξει να δημιουργήσει μυστικές εγκαταστάσεις εμπλουτισμού για την κατασκευή πυρηνικών όπλων στα κρυφά, αντιμετωπίζοντας μικρότερο κίνδυνο ανίχνευσης και προληπτικής δράσης πριν να είναι πολύ αργά. Μια βιομηχανικής κλίμακας εγκατάσταση εμπλουτισμού θα βοηθήσει σε αυτό, επίσης. Το Ιράν θα μπορούσε να εκτρέψει μέρος των πόρων που προορίζονται για την μεγάλη εγκατάσταση σε μια μικρότερη συγκεκαλυμμένη μονάδα. Θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιήσει την δικαιολογία τής επίσημης εγκατάστασης για την ανάπτυξη πιο προηγμένων και ισχυρών τύπων μηχανών φυγοκέντρησης. Η IAEA έχει μια σειρά από τρόπους για να προσπαθήσει να ανιχνεύσει συγκεκαλυμμένες εγκαταστάσεις, αλλά σε γενικές γραμμές, όσο μεγαλύτερες είναι οι εμφανείς εγκαταστάσεις, τόσο πιο δύσκολο είναι να ανιχνεύσει το αν την εξαπατούν.
Για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους εταίρους τους, αυτά τα σενάρια είναι πολύ πιθανά. Πιστεύουν ότι ο κύριος σκοπός τού προγράμματος εμπλουτισμού του Ιράν είναι να δημιουργήσει μια δυνατότητα για την παραγωγή πυρηνικών όπλων. Ως εκ τούτου, ο πρωταρχικός στόχος τους είναι να περιορίσουν την φυσική ικανότητα του ιρανικού προγράμματος εμπλουτισμού, έτσι ώστε το Ιράν να μην μπορεί να παράγει πυρηνικά όπλα και για να εξασφαλιστεί ότι, υπό την προσεκτική παρακολούθηση των διεθνών επιθεωρητών, κάθε εμπλουτισμός που θα κάνει το Ιράν θα γίνεται αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς.
Με αυτή την έννοια, δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι διαπραγματεύσεις τής περασμένης εβδομάδας χτύπησαν σε έναν τοίχο. Για χρόνια, οι πυρηνικές διαπραγματεύσεις έχουν κολλήσει σε αυτό ακριβώς το σημείο: νομικοί όροι που καμουφλάρουν το κεντρικό ζήτημα των διαπραγματεύσεων. Οι «Μόνιμοι 5 συν 1» (οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, η Κίνα, η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία) πιστεύουν ότι το Ιράν επιδιώκει να αποκτήσει την δυνατότητα για πυρηνικά όπλα, και το Ιράν αρνείται να δεχτεί την υποχρέωσή του να συμμορφωθεί με τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Θεωρητικά, θα πρέπει να είναι δυνατός ένας συμβιβασμός στο θέμα τού εμπλουτισμού. Οι Μόνιμοι 5 συν 1 και το Ιράν θα μπορούσαν να συμφωνήσουν σε μια τελική συμφωνία που θα επιτρέψει στο Ιράν να διατηρήσει το εγχώριο πρόγραμμα εμπλουτισμού, αλλά να επιβάλλουν πρακτικά όρια στο μέγεθος και το πεδίο εφαρμογής του, έτσι ώστε το Ιράν να μην μπορεί να παράγει γρήγορα μεγάλες ποσότητες ουρανίου για στρατιωτική χρήση. Η συμφωνία θα περιλαμβάνει, επίσης, πρόσθετα μέτρα ελέγχου που θα ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο διαφυγής ή υπεκφυγής. Το Ιράν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι το δικαίωμά του να εμπλουτίζει ουράνιο έγινε σεβαστό, αλλά έχει επιλέξει να περιορίσει την άσκηση των δικαιωμάτων του για να παράσχει εγγυήσεις ότι το πυρηνικό του πρόγραμμα είναι αποκλειστικά ειρηνικό. Για να αποδεχθεί μια τέτοια συμφωνία, όμως, η Τεχεράνη θα πρέπει να πάρει μια στρατηγική απόφαση να εγκαταλείψει (τουλάχιστον για την ώρα) τις προσπάθειές της να αποκτήσει πυρηνικά όπλα ως αντάλλαγμα για την ολοκληρωμένη ανακούφισή της από τις κυρώσεις.
Οι αισιόδοξοι πιστεύουν ότι η πίεση των οικονομικών κυρώσεων - η οποία επέφερε την εκλογή τού προέδρου Χασάν Ρουχανί και την προθυμία τού Ιράν να διαπραγματευτεί εξ αρχής - μπορεί να έχει οδηγήσει ήδη σε μια τέτοια στρατηγική στροφή. Είναι πιο πιθανό, ωστόσο, ότι το Ιράν προσφέρει μόνο ελιγμούς τακτικής για να επιβραδύνει ή να περιορίσει ορισμένα στοιχεία τού πυρηνικού του προγράμματος με την ελπίδα να αρθούν οι κυρώσεις χωρίς ουσιαστικά να θυσιάσει τον μακροπρόθεσμο στόχο του για απόκτηση πυρηνικών όπλων. Επιδιώκοντας μια σταδιακή προσέγγιση για την εξάλειψη των δυνατοτήτων τού Ιράν για πυρηνικά όπλα, οι 5 + 1 έχουν δηλώσει ότι είναι έτοιμοι να δεχθούν ένα μεταβατικό στάδιο που επιβραδύνει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν με αντάλλαγμα την περιορισμένη άρση των κυρώσεων, ελπίζοντας να διατηρήσουν επαρκή μόχλευση των κυρώσεων (και την απειλή μελλοντικών κυρώσεων) ώστε τελικά να αναγκάσουν το Ιράν να αποδεχθεί μεγαλύτερα όρια και παρεμβατική παρακολούθηση.
Το εάν οι διαπραγματευτές μπορούν να συμφωνήσουν σε μια τέτοια τελική κατάσταση είναι αμφισβητήσιμο: δεν υπάρχουν ενδείξεις επί του παρόντος ότι ο ανώτατος ηγέτης Αλί Χαμενεΐ είναι διατεθειμένος να εγκαταλείψει τις φιλοδοξίες τού Ιράν για πυρηνικά όπλα. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και μια ενδιάμεση συμφωνία είναι προτιμότερη από την συνεχιζόμενη επέκταση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν προς ένα πυρηνικό όπλο.
Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου